FUZULİ (1494 ? – 1556)
Klasik Türk edebiyatının en büyük şairlerinden biridir. Bağdat yakınlarında Hille’de doğduğu, babasının da Hille müftüsü olduğu söylenir. Fuzulî Irak’ta yaşayıp öldüğü, İstanbul’a gelmediği için hayatı hakkında kesin bilgiler yoktur. Asıl adı Mehmet’tir. Oğuzlar’ın Bayat boyundandır. Bir veba salgınında vebadan ölmüştür. Fazlî adındaki oğlu da şiirleriyle tanınmıştır.
Çok iyi bir eğitim gördüğü hem eserlerinden hem de Türkçe divanının mukaddimesinden anlaşılmaktadır. 1508 yılında Şah İsmail Bağdat’ı aldığı zamana orada yaşayan Fuzulî şiir yazmaya başlamıştı. 1534 yılında Kanunî Sultan Süleyman Bağdat’ı alınca Fuzulî de Osmanlı uyruğuna geçmiş oldu. Bu arada Sultan Süleyman’a ünlü kasidesini sundu. Kanunî de ona aylık bağlattı.
Fuzulî, Azerî Türkçesi, Farsça ve Arapça olmak üzere 3 dilde şiir yazmıştır. Ama Azerî şivesiyle yazması onun bütün Türk şairleri üzerinde derin etkiler ve izler bırakmasını engellememiştir. Şiirleri halk arasında da sevilmiş, yayılmıştır.
Türkçe divanı çok Önemli, mensur bir girişle başlar. Türkçe ile de Arapça ya da Farsça ile olduğu kadar güzel şiir söylenebileceğini savunur. Ve gerçekten de bu savunusunu divanındaki örneklerle ispatlar.
Fuzuli’nin Türkçe divanı ile Farsça divanı birçok kez basılmıştır. Arapça divanının da bulunduğu söylenir, ama bu eser şimdiye kadar ele geçmemiştir.
Eserlerinde tasavvuf anlayışının ilâhî aşk anlayışıyla aynı şiddette insan aşkını uyumlu biçimde kaynaştırmış bir şairdir. «Leylâ ve Mecnun» (Leylâ ile Mecnun) adlı mesnevisi en ünlü eserlerinden biridir. Bağdat Beylerbeyi Veysi Paşa’ya adanmıştır. Bu eserin konusu eski bir Mezopotamya efsanesinden alınmıştır. Fuzulî bu hikâyeyi Türkçe yazarak divan edebiyatına ölmez eserlerden birini kazandırmıştır. Başka önemli Türkçe eserleri: Kerbelâ olayını manzum – mensur karışık biçimde anlatan eseri. «Hadikatu’s-Suadâ», 500 beyitlik mesnevisi «Beng-ü Bade», Nişancı Celâlzade’ye yazdığı ve Kanunî Sultan Süleyman’ın bağladığı aylığı alamadığını anlatan taşlama biçimindeki mektubu «Şikâyetname.» Farsça eserlerinden önemlileri: «Heft Cam»; «Rind-u Zahid»; «Hüsn-ü Aşk».