Canlı Varlıklar

Canlı Varlıklar

İnsanlar, hayvanlar ve bitkilerin hepsine birden canlı varlıklar diyoruz. Canlı olmaları onları bir araya getiren özelliktir. Canlılık hareket etmek, büyümek, beslenmek gibi davranışlarla belirir. Meselâ taşlarda beslenmek gibi bir olaya rastlamayız. Gerçi taşlar da hareket eder; dereler, ırmaklar da hareket eder. Ama, bu dışarıdan gelen bir etkinin sonucu olur. Rüzgâr eser, taş devrilir; sular yer çekiminin etkisiyle aşağılara doğru iner. Oysa canlılarda hareket kendi kendine olur.

Üreme, çoğalma da ancak canlılarda görülür. Meselâ insanların boyu büyür, dişleri çıkar, saçları uzar. Bitkilerin mevsime bağlı olarak çiçekleri açar, yaprakları belirir. Canlı bir varlık, içinde bulunduğu çevrenin etkilerine karşı bir durum takınır. Çevre soğuksa büzülür; böylece kendini korumaya çalışır. Çevreden ne gelirse gelsin canlı varlık ona karşı bir tepki gösterir. O da çevresine bir etki yapar. Cansız varlıklarda bu özellik görülmez. Onlar çevrenin, dışarının etkisine kapılıp giderler. Cansız varlıkların, kendilerini koruyacak, dışarının etkisine karşı koyacak düzenleri yoktur. Canlı varlıklar da bu mevcuttur.

Canlıları cansızlardan ayıran yedi büyük özellik vardır:

1) Hareket etme: Bütün canlılar, bir dış etken olmadan hareket edebilirler. Onların bu hareketi, fırlatılan taşın, akan suyun hareketinden farklıdır. Bir bitki, bir mikrop, bir köpek herhangi bir etken olmadan hareket edebilir.

2) İrkilme: Canlılar çevrenin etkilerine göre davranır, tepki gösterirler. Yeşil bitkiler güneşe doğru döner; bazı mikroplar, kendilerine bir şey dokunduğu zaman minik bilyeler halini alırlar; insanlar, güneş vurduğu zaman gözlerini kırpıştırır.

3) Besin alma: Bütün canlılar besin almak zorundadır. Bazıları ısırarak, bazıları emerek, bazısı da vücudunu saran deriden içine çekerek besinini alır. Yeşil bitkiler, su, azot, maden tuzları vb. yardımıyla besin yaparlar.

4) Beslenme: Bu sözle, alınan besinlerin kullanılış şekli anlaşılır. Bazı besinler kemik, diş ya da ağaç gibi canlı maddelere dönüşür; bazıları enerji meydana getirmekte kullanılır ve canlının hayatta kalmasını sağlar. Geniş anlamıyla, canlıların yaşayabilmek ve canlılık özelliğini devam ettirebilmek için vücutta yer alan kimya olaylarına metabolizma denir. Metabolizma, madde ve enerji alış-verişiyle ilgili kimyasal tepkilerin toplamı olarak da tarif edilebilir. Anabolizma ve katabolizma metabolizmayı meydana getiren iki kimyasal tepkidir. Organizmayı meydana getiren hücre ve dokulardaki canlı moleküllerin yapılmasına anabolizma (özümleme); canlı yapısındaki maddelerin yakılması ve basite çevrilmesine katabolizma (yadımlama) denir.

5) Büyüme: Canlılar, yeni parçalar yaparak, eskilerini değiştirerek büyürler. Bu, yuvarlanan bir kar topunun büyümesine benzemez. Bir tohum büyüyüp koca bir bitki olur, yeni doğan bir bebek, zamanla kocaman insan olur. Büyümenin bir başka şekli de yaraların tamirine, eskimiş kısımların yenilenmesine yarar.

6) Üreme: Kendilerine benzeyen yeni canlılar yapma işine üreme denir.

7) Dışkılama: Vücuttaki işe yaramayan maddeleri dışarı atma demektir. Bunların en önemli bölümü alınan besinlerin artıklarıdır, Dışkılama olmasa, canlılar yaşayamazdı.