ELEKTRİĞİN ELDE EDİLMESİ
Bir atomda çekirdekle elektron zıt elektrikle yüklü oldukları için atom çekirdeği, çevresinde dönen elektronları büyük bir kuvvetle çeker. Durgun elektrik ya da elektrik akımı elde etmek için bir dış etki gereklidir. Bu dış etki, atomdan elektron koparabilmek için çekirdekle elektron arasındaki çekme kuvvetinden daha büyük bir kuvvet doğurmalıdır. Bu etki sürtme, basınç, sıcaklık, ışık, manyetizma, kimya enerjilerinden biri olabilir.
Manyetizmayla elektrik elde edilmesi: Günümüzde elektrik gücü elde etmek için en çok bu yol kullanılmaktadır. Eski Yunanlılar bazı taşların küçük demir parçalarını çektiğini görmüşlerdir. Bu taşlara ilk Manisa ili çevresinde rastlanmış ve manyetizma sözcüğü buradan kalmıştır. Bu taş manyetit denilen bir çeşit demir filizidir. Bunun çevresindeki demir parçalarını çekme özelliğine magnetizma, bu özelliğin geçerli olduğu alana da magnetik alan denir. Bu filize mıknatıs, uçlarına da kutup denir. En büyük çekme kuvveti kutuplarda toplanmıştır. Bir çelik çubuğu mıknatıslamak için bir başka mıknatısa sürtmek yeter. Çelik bir çubuk, içinden elektrik akımı geçen bir tel halkanın ortasına konulursa, çubuk daha kuvvetli olarak mıknatıslanır. Bobin denilen bu tel sarımı içine yumuşak demir sokulursa, bobinden akım geçtiği sürece, demir mıknatıs özelliği gösterir. Akım kesilince mıknatıslanma da kaybolur. Böylece, çevresinde manyetik alan bulunan bir elektromıknatıs ortaya çıkmış olur.
Manyetizmayla elektrik elde etmek için bu olaylardan yararlanılır. Bir maden telin yakınında mıknatıs çubuğu hareket ettirilirse telden elektrik akımının geçtiği görülür. Mıknatıs hareketsiz tutulup tel hareket ettirilse aynı olay tekrarlanır.
Elektrik makinelerinde, manyetik alan doğuran elektromıknatıslar vardır. Bu alan içinde çok sarımlı tel bobinler döndürülür. Bu bobinlerde elde edilen elektrik bilezik denen maden çemberlerde toplanır. Aynı mil üzerinde oldukları için bobinlerle birlikte dönen bu bilezikler üzerinde fırça denilen kömür ya da maden parçalar vardır, bunların aracılığıyla dışarı alman elektrik akımı istenilen yerde kullanılır. Bu makinelerden elde edilen elektrik akımı sürekli olarak yön değiştiren bir akımdır. Böyle akış yönünü değiştiren akımlara alternatif akım, bu akımı sağlayan makinelere de alternatör denir. Akımın bir saniye içindeki yön değiştirme sayısı frekans olarak adlandırılır.
Akış yönünü değiştirmeyen akıma da doğru akım denir. Piller, akümülatörler ve dinamolar doğru akım veren üreteçlerdir.
Alternatif akımı doğru akıma çeviren araçlara redresör, doğru akımı alternatif akıma çeviren araçlara da ondülör denir.
Basınçla elektrik elde edilmesi, — Bazı cisimlerin kristalleri üzerine yapılan basınç kristallerde elektrik yükü doğurur. Kuvars, turmalin tuzları bu cisimlerdendir. Böyle bir cisim iki levha arasına yerleştirilir de levhalara bir basınç uygulanırsa, levhaları birleştiren telden elektrik akımı geçer. Bu akımın büyüklüğü basınca bağlıdır.
Sıcaklıkla elektrik elde edilmesi— Ayrı cins iki maden levha bir uçlarından birleştirilir ve bu birleşme noktası ısıtılırşa levhaların serbest uçları arasındaki telden akım geçer. Bu akımın değeri çok küçüktür.
Işıkla elektrik elde edilmesi. — Bazı cisimler, üzerlerine ışık vurunca elektrik akımı verirler. Bunu sağlamak için demir bir diskle, saydam bir disk arasına selenyum yerleştirilir. Selenyum üstüne ışık düşürülünce, iki disk arasına bağlanan telden akım geçer.
ELEKTRİK ALICILARI
Elektrik enerjisi kullanan araçlara elektrik alıcısı denir. Bu alıcılar elektrik enerjisini ısı, ışık, mekanik, kimyasal enerji biçimine dönüştürürler. Örneğin, ampul elektrik enerjisini ışık enerjisine, elektrik ütüsü elektrik enerjisine çevirir. Elektrik motoru. — Elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren alıcıların en önemlisi elektrik motorudur. Bunların alternatif akımla ya da doğru akımla çalışanları vardır. Elektrik motorları alternatör ve dinamolara benzer biçimde çalışırlar. Yapılışları da benzerdir. Alternatörlere mekanik enerji verilir, elektrik enerjisi alınır. Elektrik motorunda bu işlem terstir. Elektrik enerjisi verilir, mekanik enerji alınır.
Radyo, televizyon, telgraf, telefon hep elektrik enerjisinin çeşitli biçimlerde kullanılmasıyla çalışırlar. Elektrik enerjisinin kullanılma alanı günden güne genişlemektedir.
superrrrrrrr