Besin

Besin başta insanlar olmak üzere bütün gerekli   yiyecek maddelerinin genel canlı varlıkların gelişip yaşaması için adıdır. İnsan besin olmazsa yaşayamaz. Vücudun besin alarak yaşaması ve çalışması bir makinenin işlemesine benzer. Nasıl bir makineyi işletmek için benzin, kömür ve petrol gibi şeyler kullanılırsa, insan vücudunun yaşayıp, çalışması için de birtakım yiyecekler gereklidir. Benzini biten bir motorun durması gibi, besin almayan bir vücut da durur. Yalnız, bir makine ile, besin almadığı için duran bir vücut arasında önemli bir ayrılık vardır: Duran motora benzin konunca yeniden dirilip çalışır. Ama, besin almadığı için açlıktan ölen bir vücudu yeniden yaşatmak mümkün değildir.

BESİNLERİN GÖREV VE SINIFLARI

Yenilen, içilen besinler vücutta şu üç işi görürler:

1          — Büyümeye, gelişmeye yardım ederler, bozulan yerleri onararak vücudu korurlar.

2          — Sonradan kullanılmak üzere vücutta birikirler. Gerektiği zaman ısı haline geçerek vücudun çalışması için gerekli enerjiyi sağlarlar.

3          — Vücudun yaşamasını, sağlığını düzene koyarlar.

Görülüyor ki, insanların büyüyüp gelişmesi, çalışıp gezmesi ve yaşayabilmesi için çeşitli besinlere ihtiyacı vardır. Ama besinlerin hepsi aynı gücü vermez. Kimi vücut dokularını yaparak büyümeye yardımcı olur; kimi sağladığı güçle vücudun çalışmasını, yani insanların gezip-tozmalarını ve iş görmelerini sağlar; kimi de bir makinede olduğu gibi vücudun türlü nedenler yüzünden bozulan ya da eskiyen yerlerini onararak eski haline getirir.

Vücudun çalışması, her parçanın onarılması ve yaşaması ayrı ayrı besinlerle sağlanır. Kimi besinler, kasları işletir, kimi besinler kemikleri güçlendirir, kanı besler ve güçlendirir, et yapar, yağ yapar. Kısacası besinler, vücudun gözle görünen ve görünmeyen parçalarına yaşama gücü verirler.

Beslenmede yapıcı, enerji verici ve düzenleyici görevleri bakımından besinler başlıca üçe ayrılır:

a)  Temel maddeleri veren besinler.

b) Enerji veren besinler,

c) Düzenleyici besinler.

Şimdi besinlerin bu 3 türünü gözden geçirelim:

Temel maddeleri veren besinler: İnsan vücudunun temel maddeleri su, madenler, nitrjoenli ve proteinli bazı yiyeceklerdir.

Enerji veren besinler: Bu tür besinler vücudun işleyip çalışmasını sağlar. Bunların en önemlileri yağlar, nişastalar ve şekerdir.

Düzenleyici besinler: Vücudun sağlığını ve yaşayışını düzene koyan bu tür besinler arasında madensel tuzlar  başta gelir.

BAŞLICA BESİNLER

Beslenmede, yapıcı, enerji sağlayıcı ve düzenleyici görevi olan, yiyecekleri insanlar her gün almak zorundadırlar. Vücut, bu besinlerden birini hiç almaz ya da çok alırsa, gelişip yaşaması aksar. Çünkü vücudun gelişmesi, güçlenmesi ve çalışabilmesi için ayrı ayrı besinlere ihtiyacı vardır. Bazı besinler kaslarımızı işletir, bazı besinler kemiklerimizi, kanımızı güçlendirir. Yaraların kapanmasını da vücudun depo ettiği besinlerin onarıcı gücü sağlar. Bundan dolayı vücudumuzun her parçasının düzgün çalışması ve sağlam olması için çeşitli besinlerden yeter ölçüde almamız gerekmektedir.

Yaşamak için ağız yoluyla aldığımız yiyecekler şu bölümlere ayrılır:

Proteinli besinler, et, yumurta, süt ve bazı bitkilerde bulunur. Vücudun temel besinlerindendir. Koyun, sığır gibi hayvanlarda, yumurta ve sütte hayvansal proteinler vardır. Yapıcı besinlerin en önemlilerindendir. Vücutta yapıcı görev gördükten sonra parçalanır, yani yapıcı gücünü kaybederek yıpranır ve çeşitli yollarla dışarı çıkar. Proteinli besinlerde vücudumuz için çok gerekli olan albümin, kazein, legümin, gluten ve jelatin adı verilen azotlu maddeler vardır. Albümin, et, balık ve yumurtada, kazein sütte, legümin kurutulmuş baklagillerde, glutenunda, jelatin ise kemik ve kıkırdaklarda bulunur. Bu yiyeceklerde yağ ve nişasta gibi maddeler de vardır.

Albümin vücut için çok önemlidir. Albüminsiz kalan vücut, kendi depo ettiği albümini kullanmaya başlar. Vücuttaki albüminin % 35’i kaybolunca Ölüm gelir.

Proteinli besinler, kan, kaslar, et, beyin ve kemiğin yaşayan kısımlarıyla bütün vücut yapısının gelişmesini sağlar. Proteinli besinler aynı zamanda nitrojenli yiyeceklerdir. Bu besinler yalnız vücudu besleyici değildir; sürekli çalışma dolayısıyla vücudumuzun aşınan, yıpranan kısımlarını da onarırlar.

Bir insana günde verilmesi gereken albümin miktarı 6-7 yaşına kadar kg başına4 gram, 12-14 yaşına kadar3 gram, 18-20 yaşına kadar1,8 gramve daha yukarı yaşlarda ise1,5 gramkadardır. Yaşlılarda bu ölçü daha da az olur. Proteinli ve nitrojenli besinler, ağız yoluyla aldığımız yiyeceklerin % 15’ini kapsar.

ÖNEMLİ YİYECEKLERİN KALORİ DEĞERİ
(100 gramındaki kalori)
Yiyecek			Kalori
Ekmek			242
Et {koyun, sığır, dana)			85-102
Tavuk			142
Ördek			229
Uskumru			80
Fındık (kuru)			690
Helva  (tahin)			470
Domates			18
Çikolata			563
Badem			653
Zeytinyağı			900
Muz			96
Kiraz			66
Elma			56
Erik			70
Armut			60
Çilek			37
Üzüm			70
Şeftali			60
Portakal			40
İspanak			23
Ceviz			705
Kestane			200
Kuru fasulye			349
Bal			300
Bezelye (kuru)			359