ABBASİLER
Emevîler’den sonra Irak ve Mısır’da hüküm süren hanedan. Ez. Muhammed’in amcası Hz. Abbas’ın soyundan oldukları için Abbasiler diye anılır. Abbasiler döneminde 750’den 1258’e kadar Irak’ta 1281’den 1517’ye kadar da Mısır’da halifelik ettiler.
Irak Abbasileri : Abbasilerin İslâm imparatorluğunun başına geçmesinde, Emevîler’in Hz. Muhammed’e ve ailesine düşman olmaları ve Arap olmayan Müslümanlara kötü davranmalarıma rolü büyük olmuştur. Emevîler, Arap olmayan bir yerli Müslüman’la yan yana yürümeyi, hatta birlikte namaz kılmayı bile küçüklük sayarlardı.
Öte yandan, Abbasî ailesi, Hz. Muhammed’le olan akrabalıkları dolayısıyla gittikçe itibar kazanıyordu. Sonunda, durumu elverişli gördükleri için halifeliği ele geçirmeye karar verdiler. Gerekli hazırlıklar tamamlandıktan sonra 747 yılında Horasan’da ilk ayaklanma başladı. İki yıl sonra Ebul Abbas halifeliğini ilân etti. Öte yandan Mervan ordu toplayıp Abbasîleri yok etmek sevdasındaydı. Nihayet taraflar 750 yılının ocak ayında büyük bir savaşa giriştiler. Emevîler ağır bir yenilgiye uğradı. I. Abbasî halifesi Ebul Abbas, bütün Emevîleri öldürttü, Mervan da Mısır’a kaçarken öldürüldü. Abbas, pek fazla kan döktüğü için elSeffah (kan dökücü) diye anılmaya başlandı.
Abbasiler ilk dokuz halife zamanında bütün İslâm dünyasına hâkim oldular, ikinci Abbasî halifesi ElMansur, başkenti Küfe’den Bağdat’a getirdi. Artık bütün Müslümanlara eşit davranılıyor, İslâm medeniyeti, İslâm dünyası günden güne gelişiyor,. Bağdat, saraylar, köşkler, kışlalarla süsleniyordu. Edebiyat, müzik ve güzel sanatlar büyük bir gelişme dönemine girmişti. Beşinci halife Harun’ür Reşid zamanında gelişmeler doruğuna erişti Bağdat âdeta bir efsaneler şehri oldu.
Ancak 847’den sonra gelen halifeler arasında büyük devlet adamları, komutanlar çıkmadı. 908’den sonra devleti halifeler değil büyük komutanlar yönetmeye başladı. Birçok eyaletler bağımsızlıklarını ilân ettiler. Halifeler artık emir’ülümera denen komutanların boyunduruğu altına girmişti. Halifeleri boyunduruk altına alan devletlerin başlıcaları Türk Samanoğullan (847-997) ve Türk Karahanlılar’dır (932-1212).
Öte yandan İran’da kurulan Büveyoğulları’yla kuzey Afrika’da kurulan Fatımîler devleti halifeliğin kendi hakları olduğunu iddia ediyorlardı. Sonunda Büveyoğulları 945’te Bağdat’ı ele geçirdiler, ama halifeliği ortadan kaldırmaktan çekindiler. Devlet tam bir kargaşalık içindeydi. Selçuklular 1055 yılında Büveyoğulları devletine son verdiler.
Selçuklu devletinin de yıkılması üzerine Abbasîler bağımsızlıklarına kavuştularsa da bu ancak 1258 yılma kadar sürdü. Çünkü Moğol istilâsı başlamıştı.
Ülke 1258’de Moğollar tarafından işgal edildi. Hulâgû Han komutasındaki Moğollar Bağdat’taki 580 yıllık Abbasî uygarlığının sanat eserlerini büyük bir vahşîlikle yakıp yıktılar.
Mısır Abbasileri: Moğol istilâsından kaçan Abbasî prenslerinden, ElZâhir’in oğlu Ahmet Mısır’a gitmişti. Orada kendisini Türk Memlûk devletinin sultanı Baybars’a takdim ettiler. Sultan Baybars bazı siyasî amaçlarla, Ahmed’i ElMustansır adı altında halife ilân etti. Böylece Irak’ta son bulan Abbasî halifeliği, üç yıl sonra 1261’de Mısır’da kurulmuş oldu. Mısır Abbasileri, 1517 yılma kadar halifelik unvanını korudular.
Irak Abbasî halifelerinin sayısı 37, Mısır Abbasî halifelerinin sayısı 17’dir. Irak halifelerinin ilki ElSeffah, sonuncusu EIMu’tasım’dır. Mısır halifelerinin ilki ElMustansır, sonuncusu III. ElMütevekkil’dir.
Yavuz Sultan Selim, 1517’deki seferinde Mısır’a girerek Kölemenler (Memluklar) devletiyle birlikte Abbasî halifeliğine de son verdi.
Son halife III. Mütevekkil Yavuz’la birlikte İstanbul’a getirildi. III. Mütevekkil Ayasofya camiinde yapılan bir törenle, halifeği Yavuz Sultan Selim’e devretti. Böylece Hz. Peygamberin halifeliği, Emevîler ve Abbasîlerden sonra Osmanoğulları’na geçmiş.
