Yeryüzünde Görülen İklim Tipleri
Dünyayı kuşatan ve birtakım gazların bir karışımı halinde olan hava tabakasına atmosfer denir. Atmosferin alt tabakası sürekli hareket halindedir. Isınmaların ve soğumaların bir sonucu olarak hava rüzgâr halinde hareket eder. Bazen da içindeki nem derecesine göre, yağmurların ve karların yağmasına sebep olur. Bu etkileri ile atmosfer insan hayatına biçim verir. Atmosfer olaylarının hepsine birden iklim diyoruz.
Dünyamızın değişik bölgeleri değişik bir iklim tipi gösterirler. Ama, kabaca 3 iklim kuşağı görebiliriz. Bunlardan birincisi Oğlak ve Yengeç dönenceleri arasında yer alan sıcak iklim kuşağıdır. Burası genel olarak çok sıcaktır. Güneş ışınlarını sürekli olarak dik ya da dike çok yakın olarak almalarından dolayı buralarda yazla kış arasında büyük farklar yoktur. Kutup bölgesine yakın kısımlarda ise soğuk iklim kuşağından söz edilebilir. Burada şiddetli soğuklar göze çarpar. Sürekli buzlarla kaplıdır; kar yerden hiç kalkmaz. İki kuşağın arasında ise ılımlı olan orta iklim kuşağı yer alır. Burada kışlar oldukça ılımlı, yazlar da serincedir. Yurdumuz bu kuşak içinde yer almaktadır.
Aslında iklim kuşaklarının içinde çok değişik iklim tipleri göze çarpar. Bu iklim tipleri o bölgelerdeki bitki örtüsünü etkiledikleri gibi hayvan ve insan yaşayışını da belirlerler. İklimi her ne kadar içinde bulunduğu iklim kuşağı beraya serpilmiş durumdadır. Her türlü tahıl isteplerdeki bitki cinslerini meydana getirirler. Ilıman iklimlerde ayrıca, sürekli yağış alan yerlerde geniş orman kuşakları yer alır. Büyük ve tehlikeli hayvanlar çok enderdir. Sığır, koyun gibi hayvanların beslenmesi için uygun yerlerdir.
Soğuk iklimlerde ise bitki örtüsü sadece yosunlar şeklinde kendini gösterir. Buna uygun olarak daha çok denizde yaşayan balina, fok gibi hayvanlara rastlanır. Buzda ve sürekli kar altında yaşamaya kendini uydurabilmiş olan ren geyiği ve beyaz ayı da bu tip iklimin hayvanlarındandır. Denize yakınlık uzaklık, yükselti, deniz akıntıları gibi etkenler de etkiler. Yeryüzünde rastlanan iklim tipleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
1 — Ekvatoral iklim: Bunda hava sakin, sıcaklık yüksek ve yağışlar sürekli ve boldur. Her ne kadar bu tip kendini ekvatorun iki yanında gösterirse de çeşitli sebeplerden yerini başka tiplere de bırakır. Orta ve batı Afrika’da, orta ve doğu Güney Amerika’da rastlanır. Yılın her ayında sıcaklık aşağı yukarı aynı kalır. Yaz, kış farkı yoktur. Her gün. öğleden sonra sağanak halinde yağışlar olur.
2 — Savan iklimi: Dönenceler arasında yer alan yaygın bir tiptir. Bunda yazlar ile kışlar arasında belirli farklar vardır. Güneş ışınlarının dik olduğu sıralar sıcak ve yağışlıdır, eğik olduğu aylar kurak ve daha serindir.
3 — Step iklimi: Dönenceler boyunca rastlanır. Genel olarak kurak bir iklimdir. Günlük ve yıllık sıcaklık farkları fazladır. Kısa da olsa bir yağış mevsimi göze çarpar, iç ve güneydoğu Anadolu’da bu tip iklim görülür.
4 — Çöl iklimi: Yağışın buharlaşmadan daha az olduğu yerlere çöl denir (Bak: Çöl). Buraları çok kurak yerlerdir. Zaman zaman yağış olsa da hemen buharlaşıp yok olur. Buralarda bitki örtüsü hemen hemen yok gibidir; su çok ender bulunur. Yeni sulama yollarıyla çöllere su getirmeye ve onları ekime elverişli kılmaya çalışılmaktadır. Örneğin yıllardan beri yapılmasına çalışılan Mısır’daki Asvan barajı böylesine büyük bir projedir.
5 — Muson iklimi: Muson rüzgârlarının estiği güney ve doğu Asya’da kendini gösterir. Muson rüzgârları yaz başlarında esmeye başlarlar. Bu serince havanın ve şiddetli yağışların zamanıdır. 4 ay kadar sürer. Yılın geri kalan ayları çöller kadar kuraktır.
6 — Akdeniz iklimi: Genellikle Akdeniz kıyılarında rastlanan bu tip kendini Amerika Birleşik Devletlerinin batı kıyılarında, Güney Afrika’da ve Avustralya’da gösterir. Yazlar sıcak ve kuraktır. Kışlar bol yağışlı ve soğukçadır.
7 — Okyanus iklimi: Yazları serince olan ve kış aylarında da fazla soğuk yapmayan bir tiptir. Her mevsim yağışlıdır; kurak mevsimi hemen hiç yoktur. Genellikle kıyılarda dar bir şerit halinde görülür. Batı Avrupa ve batı Kanada kıyılarında rastlanır.
8 — Karasal iklim: Kışları çok soğuk, yazları sıcaktır. Daha çok yaz aylarında toplanmış olan yağışlar orta miktardadır.
9 — Soğuk iklim: Az yağışlı ve çok soğuk olan bir tiptir. Kutup bölgelerinde göze çarpar. Yüksek dağ tepelerinde de benzer bir iklim görülür.
