PARALEL VE MERİDYENLER
İnsanlar dünya üzerindeki yerlerini belirleyebilmek ve birbirlerine yerlerini haber verebilmek için bir çare düşünmüşlerdir. Örneğin, açık bir denizde tek başına fırtınaya tutulmuş bir geminin imdat çağırabilmesi için yerini kesinlikle bildirmesi gerekir. Bunun için de iki cins daireden kurulmuş bir sistem kabul edilmiştir. Ekvatorla kutuplar arasındaki bölgeler ekvatora paralel eşit aralıklı çizgilerle doksan parçaya bölünmüştür. Bu hayalî çizgilere ekvatora paralel oldukları için paralel daireleri denir. Bunlar l, 2, 3, 4, … diye numaralanır. Ekvator sıfır numaralı paralel dairesidir. Paraleller içinde en uzunu dünyayı ortasından böldüğü için ekvatordur. Kuzeye ve güneye doğru gidildiği zaman boyları küçülür. 90 dereceli olanı sadece bir nokta haline gelir; bu da kutup noktasıdır. Unutmamalıyız ki aynı sayıyı taşıyan iki paralel dairesi vardır; Örneğin 20 dereceli paralelin kuzey yarımkürede mi, yoksa güney yarımkürede mi olduğunu söylemezsek tam bir bilgi vermemiş oluruz.
İkinci cins daireler ise kutup noktalarından geçen dairelerdir. Bunlara meridyen daireleri denir. Meridyenler ekvatoru dik olarak keserler. 180 tane daireden meydana gelirler. İnsanlar kolaylık olsun diye meridyenleri tam daire olarak değil de yarım daire olarak düşünme yolunu seçmişlerdir. Böylece meridyen sayısı 360’a çıkmış olur; her bir meridyen tam dairenin iki kutup noktası arasındaki parçasının adı olur. Bunları sayılamak ise paraleller için yapılandan biraz daha zor olmuştur. Çünkü bunda, ötekinde olduğu gibi ekvatora benzer akla yakın bir daire bulunmamaktadır. Bütün ülkeler İngiltere’de Londra yakınlarındaki Greenwich (Griniç) denen kasabanın rasathanesinden geçen meridyeni başlangıç olarak kabul etmişlerdir. Baş meridyen denen bu meridyen 0 numaralı sayılır; Ötekiler 1, 2, 3, … diye numaralandırılır. Bu sistemde de batı meridyenlerini doğu meridyenlerinden ayırt etmek gerekir.
Türkiye’nin Konumu
Yurdumuz 36 kuzey paraleli ve 42 kuzey paraleli ile 26 doğu meridyeni ve 45 doğu meridyeni arasında yer alır.
ENLEM VE BOYLAM
Dünya üstündeki bir noktanın yerini belirlemek için ekvatordan olan uzaklığı ile baş meridyenden olan uzaklığını vermemiz gerekir. Bu uzaklıklara enlem ve boylam denir. Enlem ekvatordan olan uzaklığı, boylam da baş meridyenden olan uzaklığı vermeye yarar.
