Moğol İmparatorluğu
Cengiz Han (1167-1227), büyük Moğol imparatorluğunun kurucusudur. Adının Moğolcadaki söylenişi Çingiz’dir ki, bu kelimenin Türkçe deniz anlamındaki ten giz’den geldiği söylenir. Asıl adı Timuçin’dir. İmparatorluğunu ilân ettikten sonra Cengiz adını almıştır.
Cengiz, Amur nehrinin kollarından Onon ırmağı sahilinde doğdu. Babası Yesügey Bahadır adında bir boy beyiydi. Genç yaşta ölünce Timuçin’le kardeşleri pek güç durumda kaldılar, gençlik yıllarını mücadelelerle geçirdiler.
Timuçin, bazı Türk ve Moğol kabilelerini çevresine toplayarak bir devlet kurma yoluna gitti. Soylu ve eski bir aileden olduğu için kabileler ona güveniyor, saygı duyuyordu. Çok geçmeden, düşmanlarını ortadan kaldıran Cengiz 1203 yılında kendisini hükümdar ilân etti.
Hükümdarlığını ilân eden Timuçin, 1206 yılından sonra da, Cengiz adını alarak, imparator oldu. Cengiz 10 000 kişilik birliklerden meydana gelen bir ordu kurmuştu. Bu birliklere tuman (tümen) deniyordu. Orduda çok sıkı bir disiplin vardı. Öte yandan 1209’da Uygur Türk devleti, 1211’de Karluk Türk devleti Cengiz imparatorluğuna katılmış bulunuyordu.
Cengiz, 1211 yılında, kuvvetli ordusuyla Kuzey Çin imparatorluğunun üzerine yürüdü. 1215’te dört oğlu da yanında olduğu halde, pek çetin savaşlardan sonra imparatorluğu topraklarına kattı; Pekin’i (Türkçe’si Hanbalık yani imparator şehri) aldı; artık «Çin fatihi» olarak üstün bir şeref kazanmıştı.
Cengiz daha sonra gözünü Türkistan’daki Harzemşahlar Türk imparatorluğuna dikti. 1218 yılında 200 000 kişilik bir orduyla Harzemşahlar devletinin üzerine yürüdü. Son Harzemşah’ın kahramanca karşı koymasına rağmen, ülke sonunda Cengiz imparatorluğuna katıldı. Cengiz bu çok başarılı seferden sonra Moğolistan’a döndü ve 1227’de öldü.
Cengiz, dünya tarihinin en büyük imparatorluklarından birini kurmuştu. Dünyanın en büyük imparatorlukları olan Roma, Osmanlı ve Britanya imparatorlukları bile onun kadar büyük bir alana yayılmamıştır denebilir. Ancak, bu imparatorluk çok ömürsüz oldu.
Cengiz ölmeden önce, imparatorluğunu dört oğlu arasında paylaştırmıştı. Büyük oğlu Cuci, Cengiz’ den önce ölmüştü. Onun hissesine düşen parçada oğullarıyla torunları Altınordu devletini kurdular. İkinci oğlu Çağatay Han’a düşen parçada Çağatay imparatorluğu kuruldu. Üçüncü oğlu Ügedey Han babasının yerine geçmiş, küçük oğlu Tuluy Han’ın çocukları ise Çin’de Yuan, Yakın Doğuda İlhanlı imparatorluklarını kurmuşlardır.
Moğol imparatorluğu yıkıldıktan sonra kurulan devletler hakkında bilgi almak için tıklayınız..