BESİNLER
Yağlar — Enerji sağlayan besinlerin başında gelir. En yüksek kalori veren yiyeceklerden biridir. Hayvan yağları (tereyağı, içyağı, kaymak gibi) ve bitki yağları (ayçiçeği, susam, zeytin, mısır, fındık, ceviz gibi) diye ikiye ayrılır. Yağlar, yanınca bileşimleri değiştiği için sindirim (hazım) bakımından güçlük doğurabilirler.
Normal insanlarda, günde kg başına en az1 gramyağ gereklidir. Toplu kimseler çok yağlı yemekler yememelidirler.
Yaş ilerledikçe yenen yağlı yemekler azaltılmalıdır.
Yağlar, vücudumuza çalışma gücü verdiği gibi, yanmalarından dolayı ısı da verir. Bunun için Eskimolar gibi soğuk kutup ülkelerinde yaşayan insanlar çok yağ yerler.
Su — Vücudumuzda çok önemli bir yer tutar. İşte bunun için su besinlerimizin başında gelir. Su, vücudumuzun her yerine girer. Beyin ve kemikte aynı ölçüde bulunduğu gibi, kanın da büyük kısmı sudur.
Su, vücut tarafından sürekli olarak kullanılır. Bu yüzden suya büyük ihtiyacımız vardır. Susuz kalan vücut, su verilmeyen bir bitki gibi kurur ve sonunda ölür. Suyu çeşitli yiyeceklerden alırız. Bütün besinlerde su vardır. Vücut tarafından kullanılan su, böbrek ve ciğerlerden solunum yoluyla dışarı çıkar. Meselâ, soğukta bir cam parçasına üflerseniz, ciğerlerinizin çıkardığı suyu görürsünüz. İnsan, suyu ter şeklinde de dışarı çıkarır. Midede yemeğin sindirilmesi için de suya ihtiyaç vardır.
Karbonhidratlar — Bu tür besinler, en çok aldığımız yiyeceklerdir. Besin olarak aldığımız yiyeceklerin % 55-60 kadarı karbonhidratlı maddelerdir. Nişastada, şekerde, tahılda, yaş ve kuru sebzelerde, yaş ve kuru meyvelerde bulunur.
Karbonhidratlı yiyeceklerde karbon, hidrojen ve oksijen vardır. Besin olarak aldığımız bu tür yiyecekler, otomobili çalıştıran benzine benzerler. Vücuda girince, kimyasal bir bileşim sonucunda çabuk yandıklarından, otomobil motorunu benzin nasıl çalıştırırsa, bunlar da insana çalışma enerjisi verir. Ayrıca bu yemekler yandıkları için gerekli ısıyı da sağlarlar. Çalışma için vücuttaki ısının önemi büyüktür.
Madensel tuzlar — Vücudun gelişmesi, büyümesi ve dokuların yapısı için bu maddeler çok gereklidir. Her gün yediğimiz yemeklerde çeşitli madensel tuzlar vardır. Vücut için çok gerekli olan bu madensel besinlerin en önemlileri şunlardır: Tuz, demir, kalsiyum, soda, potas, fosfat ve iyot.
Tuz, yemeklerin midede sindirimini sağladığı gibi, kan için de gereklidir. Vücudumuzdan çıkan terde ve gözyaşında da tuz vardır. Çıkan tuz yerine, yeteri kadar tuz alınmazsa, vücudun beslenmesinde zorluklar baş gösterir.
Önemli bir madensel besin olan demir, kan için gereklidir. Kana kırmızı rengi veren demirdir. Demir kandaki alyuvarların oksijen taşımalarını sağlar. Ayrıca, demir kanın rengini de kırmızı yapar. En çok taze etler, yeşil sebzeler, kepekli tahıllar ve bal yiyerek demir alabiliriz.
Kalsiyumlu besinler kemiklerin yapısı için gereklidir. Kanın pıhtılaşmasına da yardım eder. En çok şu besinlerde bulunur : Et, süt, yeşil sebzeler ve taze meyveler. Gelişme çağında kalsiyumlu besinler çok gereklidir.
Fosfatlı yiyecekler, kemiklerin, sinir ve kasların yaşaması için gereklidir. En çok yumurta, süt, balık, yeşil sebzeler, yağsız etler ile, badem ve ceviz gibi kuru yemişlerde bulunur.
Vücudumuzun soda ve potas gibi diğer madensel besinlere de ihtiyacı büyüktür. Potas, taze et ve sebzelerde bulunur. Bu besinleri yeteri kadar almayanlarda, özellikle kuru yemekler ve konserve yiyen gemicilerde, iskorbüt adı verilen bir hastalık olur.
İyot da vücut için gereklidir. İç salgı bezlerinin dengesine yardım eder. İyodu, deniz tuzundan ve deniz hayvanlarından alırız.
BESİNLERİN ÖLÇÜ VE YARARLARI
Bir otomobil motoru, benzinin yanmasından doğan ısı enerjisi ile çalışır ve otomobil hareket eder. Vücudumuz da böyle çalışır. Aldığımız besinler, solunum yoluyla aldığımız havada bulunan oksijenin yardımıyla yanınca, ısı enerjisi doğar, vücut da çalışır.
Besinlerin böyle yanarak sağladığı enerji kalori ile ölçülür.1 litresuyun sıcaklığını 1 santigrat derece yükselten ısıya «1 kalori» denir.
İnsanların günlük kalori ihtiyacı yaşa, çalışmaya ve vücut yapısına göre değişir. Yapılan incelemelere göre70 kgağırlığında bir insanın günde en az 1 850 kaloriye ihtiyacı vardır.
Bir motorun çalışması için, onu onarmada yardımcı olan demir ya da benzeri maddelerden çok, enerji veren benzine ihtiyaç vardır. Bu durum vücudumuzda da görülür. Biz her gün çalışabilmek için vücut yapan ya da yıpranan kısımları onaran yapıcı besinlerden çok yağ, nişasta, şeker gibi yanınca enerji veren yiyecekleri yemek zorundayız. Gerçekte de biz bu tür besinleri vücudumuzun isteğine uyarak daha çok almaktayız. Bir günde yediğimiz yemeğin hesabını yapacak olursak, şu ölçü ortaya çıkar: 1 ölçü oranında yediğimiz vücuda temel maddeleri verici besine karşı, 4 ölçü oranında güç verici besin.
Kalori bakımından en önemli besinler, proteinler, karbonhidratlar ve özellikle yağlı besinlerdir. Proteinlerin 1 gramının vücudumuza verdiği kalori 4,1; karbonhidratların 4,1; yağların ise 9,3’tür.
BESİNLERİN ÖZELLİKLERİ
Besin rejimimiz, gerçek yönüyle yaşadığımız yere bağlıdır. İklim ne kadar soğuk olursa, o kadar çok ete, ne kadar sıcak olursa o kadar az ete ihtiyacımız vardır. Böylece ne kadar kuzeye gidersek o kadar çok et ya da balık yeriz. Eskimoları ayakta tutan yiyecekler balina yağı, balık ya da bulabildikleri av hayvanlarıdır. Güneyde insanlar, daha çok sebze ve meyve yiyerek yaşarlar. Ilık iklimlerde, hem canlı hayvanlardan, hem bitkilerden alınan besinler yenir. Meyve ve sebzenin bol yetiştiği yerlerde insanlar bunları yemeye alışırlar. Bunların bol olmadığı yerlerde ise daha çok et yenir. Çünkü oralarda da meyve ve sebzeler ya azdır ya da hiç yoktur.
Yediğimiz yemekleri bulunduğumuz yerin şartlarına göre de seçeriz. Çok sıcak havalarda canımız hiç et ve yağlı yemekler istemez. Buna karşılık kışın soğuk günlerinde bol bol et, balık ve yağlı yemekler isteriz. Çünkü bu yiyecekler vücudumuza sıcaklık verirler.
