Akarsu Hakkında Bilgi
Akarsular, kaynak, sel, kar, yağmur sularının eğime uyarak yeryüzünde akmaya başlamasıyla ortaya çıkarlar. Taşıdıkları su ve uzunluklarına göre dere, çay, nehir (ırmak) gibi adlar alırlar. Akarsuyun doğduğu yere kaynak, göl ya da denize döküldüğü yere akarsu ağzı, kaynağıyla ağzı arasında geçtiği yola da akarsuyun çığırı denir.
Bir akarsuyun bütün kollarının yayıldığı alana akarsu havzası adı verilir. Akarsuların bir saniyede akıttığı su miktarına debi ya da akım denir. Bir akarsuyun debisi mevsime göre değişir. Debinin bir yıl içindeki değişimine de rejim denir. Akarsuyun aktığı yere yatak denir.
Akarsuyun yatağının eğimi arttıkça, yatağı daraldıkça, suyu çoğaldıkça hızı da artar. Ayrıca kıyılarda, dipte sürtünme sebebiyle suyun hızı.az, ortada daha çoktur.
Akarsuların Etkileri
Yüzey şekillerinin değişmesinde akarsuların etkisi üçe ayrılır:
Aşındırma, 2: Taşıma ya da sürükleme, 3. Biriktirme.
1) Aşındırma: Geçtiği yerin direncine, yatağın eğimine, akarsuyun hızına, debisine bağlıdır. Önce sert, sonra yumuşak toprakta akan sular zamanla yumuşak yerleri aşındırarak çavlanları ortaya çıkarırlar. Yatağın eğimi arttıkça suyun hızı da artar. Aşındırma da suyun hızıyla çoğalır. Aşındırma suyun kütlesine de bağlıdır. Ağza yaklaştıkça, yeni kollarla suyu artan akarsuyun, aşındırma gücü de artar. Akarsuların dibe doğru aşındırmasından da boğazlar ortaya çıkar, Yağışlı zamanlarda yamaçlardan akarsuya karışan sel suları hızla geçtikleri yerlerde yumuşak bölgeleri aşındırır. Bu bölgedeki sert kayalar baca gibi kalır. Bunlara peribacası denir.
2) Sürükleme: Bir akarsuyun sürükleme gücü akış hızına bağlıdır. Hızın büyük olduğu yerlerde kaya parçalan yatağın içinde yuvarlanır. Kum, kil tanecikleri suyun içinde yüzerler. Birçok maddeler de erimiş olarak taşınır.
3) Biriktirme: Akarsular ovalara inince taşıdıkları maddeleri kendi yataklarında ve kıyılarda biriktirmeye başlarlar. Akarsuların biriktirdiği maddelere lığ (alüvyon) denir. Böylece dağların eteklerinde verimli lığ ovaları ortaya çıkar. Çok lığ taşıyan akarsuların ağızlarında ortaya çıkan ve kalınca üçgen biçiminde olan adacıklara delta adı verilir.
Bir akarsuyun yolunu kesmek amacıyla yapılan engellere Baraj ya da bent denir. Taştan, betondan, ya da topraktan yapılır. Barajlar çeşitli amaçlarla kurulur:
1) Yağmur mevsiminde su biriktirerek kurak zamanlarda kullanmak,
2) Çevreyi su baskınlarından korumak,
3) Su kuvvetiyle işleyen santraller yardımıyla elektrik elde etmek (hidroelektrik enerji),
4) Büyük şehirlerin su ihtiyacını sağlamak,
5) Ulaştırmayı sağlamak.
Deniz, göl, ırmak gibi suları birbirine bağlamak ya da suyu başka yöne akıtmak için açılan su yollarına kanal denir. Kanallar gemilerin bir yandan öbür yana geçebilmelerini sağladıkları gibi, kurak topraklara su vermeye de yararlar.