METEOROLOJİ HAKKINDA BİLGİ
Yeryüzünü çevreleyen ve atmosfer adını alan hava tabakası bütün canlılar için olduğu gibi insanlar için de büyük önem taşımaktadır. Onun için atmosferdeki olayları incelemek, bazı durumları, mümkün olduğu kadar, önceden kestirmek amacıyla ayrı bir bilim dalı ortaya çıkmış, gün geçtikçe de yeni yeni buluşlarla zenginleşmiş, ilerlemiştir. Havayı incelemek aslında fizik biliminin konusu içine girer. Ama yukarıda belirttiğimiz gibi hava olaylarının insanlarla olan sıkı ilişkisi bu alanda daha uzmanlaşmayı gerektirmiş, hava bilgisi (meteoroloji) nin ortaya çıkmasına yol açmıştır.
Atmosferin yapısı ve yüksekliği. — Havanın yoğunluğu 1,293 gr./dm.8’tür. Ama bu yoğunluk her yükseklikte aynı değildir. Yükseldikçe yoğunluk azalır.
Yükseklikle birlikte hava basıncının, dolayısıyla oksijenin azalmasının vücudumuz üzerinde de etkisi görülür. Onun için çok yükseklere çıkan pilotlar ya da uzaya çıkan astronotlar, özel elbiseler giyip oksijen maskeleri takarlar. Bu sağlanmazsa atmosferin üst tabakalarında havasızlıktan boğulma ve basınç düşüklüğünden kanın damarlardan dışarı fışkırması tehlikesi vardır. Uzayda, yani atmosferin -üstünde ise hiç hava yoktur.
Atmosfer başlıca iki tabakaya ayrılır:
1. Troposfer. — Atmosferin yerden sonra gelen tabakasıdır. Yüksekliği, ortalama 11 km.’dir. Troposfer de iki bölüme ayrılır. İlk 4 km.’lik bölümünde rüzgârlar, fırtınalar ve öteki bütün hava olayları görülür. Bu yüzden buradaki hava boyuna hareket halindedir. İçindeki gazların karışım oranı her yerinde aynıdır. Bu bölümde ayrıca su buharı, organik ve inorganik (organik olmayan) tozlar vardır. Bu bölümün üzerindeki ikinci tabaka ise durgundur. Bu tabakanın üst katlarında ince buz taneciklerinden oluşmuş sirrus bulutları (saçakbulutlar) yer alır.
2. Stratosfer. — 11 ile 80 km. yükseklikleri arasındaki hava tabakasıdır. Burası tamamen durgundur. Su buharı dolayısıyla bulutlar da yoktur. Stratosferin sıcaklığı —54°C ile —90°C arasındadır. Stratosfer ikiye ayrılır. 45 ile 80 kilometreler arasına mezosfer adı da verilir. O zaman stratosfer ilk tabakanın (11 -45 km. arası) adı olur.
Stratosferin yukarısında sıcaklık gitgide düşer. Burası tamamen karanlıktır. Bu bölge de çeşitli tabakalara ayrılır. Ama, bu tabakalar artık atmosfer tabakaları değildir.
Havanın sıcaklığı. — Hava yeryüzünden yansıyan güneş enerjisiyle ısınır. Güneşin ısı enerjisi ışınım yoluyla havayı da ısıtır. Onun için atmosferin alt kesimleri daha sıcaktır; yükseldikçe sıcaklık düşer. Troposferde bu düşme her 100 metre için 0,6° C’tır. Stratosferin sıcaklığı ise yüksekliğe bağlı değildir.
Bir yerin havasının sıcaklığı, o yerin iklimini belirleyen etkenlerin başında gelir. Bir yerin sıcaklığı güneş ışınlarından ve yakınındaki cisimlerin ısı ışınımından korunmuş termometrelerle ölçülür. Aynca bir yerdeki en düşük ve en yüksek sıcaklıkları ölçüp işaretleyen maksimum – minimumlu ve yazıcı termometreler de iklim araştırmasında kullanılan aletlerdendir.
Hava basıncı. — Hava basıncının değeriyle değişimi de meteoroloji ölçüleri için önem taşır. Meteoroloji istasyonlarında havanın basıncı cıvalı barometrelerle ölçülür.
Havanın nemi. — Yeryüzündeki sular sürekli olarak buharlaşır. Onun için atmosferde su buharı vardır. Hava İçinde bulunan su buharı miktarı bize havanın nemini verir. Mutlak nem, doyuran nem, bağıl nem gibi nem çeşitleri tanımlanmıştır. Bu nemler çeşitli yollarla ölçülür ya da hesaplanır.
Atmosferdeki su buharı bazı şartlar yerine gelince yoğunlaşır ve bulutları oluşturur. Gene bazı şartların yerine gelmesi üzerine bu su buharı yağmur, dolu, kar, çiğ ya da kırağı haline gelerek yeryüzüne düşer.